Zduny - 12 czerwca 1768
Ruch konfederacki w Wielkopolsce zaczął się w maju 1768 r. Pierwszym organizatorem wojsk był Wojciech Rydzyński, związany w wielkopolską magnaterią (rodzinami Mniszchów i Sapiehów). Jego oddział nosił nazwę Partia Wielkopolska. Już 11 czerwca 1768 r. wyruszył z Międzyrzecza przez Kościan, Krotoszyn i Odolanów w kierunku Częstochowy celem przyłączenia do siebie oddziału dragonów w sile 150 szabel. W Choczu dogonił ich Konstantinow, carski podpułkownik, ze swym oddziałem. Rydzyński, widząc jego przewagę, nie stawił mu czoła, lecz zdecydował się na odwrót. Jednak 12 czerwca wieczorem wojska konfederackie stoczyły potyczkę z oddziałem rosyjskim pod Raszkowem, w której odniosły zwycięstwo. Ruszyli na Odolanów. Tam dołączył do nich oddział Joachima Potockiego. Konfederaci w sile 600 osób ruszyli na Rawicz i Rydzynę, by tam połączyć się z milicją Sułkowskich w sile 500 ludzi. Rankiem 14 czerwca dogonił ich major Drewicz w sile 1500 ludzi, który przyszedł z pomocą Konstantinowi. Mimo wyższego stopnia Konstantinowa, wojskami dowodził Drewicz. Oddział Wojciecha Rydzyńskiego składał się z chorągwi husarskiej ziem podolskich, którą dowodził osobiście, chorągwi husarskiej wojewody mazowieckiego, chorągwi pancernej wojewody smoleńskiego, chorągwi pancernej starosty czerwonogrodzkiego, chorągwi huzarskiej starosty kowalskiego i młodzieszyńskiego (pod dowództwem Stanisława Dąmbskiego), chorągwi pancernej starosty lanckorońskiego (pod dowództwem Józefa Wielopolskiego), chorągwi husarskiej referendarza koronnego, chorągwi straży przedniej Byszewskiego (pod dowództwem rotmistrza Mieszkowskiego) oraz z dezerterów z Regimentu Pieszego Koronnego im. Królewicza gen. mjra K. W. Schacka. Ponadto w skład oddziału Rydzyńskiego należał także regiment konny Joachima Potockiego (150 – osobowym oddziałem dowodził kapitan Aleksander Laskowski). Rydzyński miał zatem 600 – osobowy oddział. Drewicz dowodził 1 500 – osobowym oddziałem piechoty i kawalerii posiadając dodatkowo 2 działa. Kawaleria Joachima Potockiego uderzyła na wroga przełamując jego szyk. Niestety Polacy w walce zaczęli przegrywać. Rydzyński, (który stracił konia) wydał rozkaz do odwrotu. Polacy rozpoczęli gwałtowny odwrót do granicy z Prusami, która była za Zdunami. W Cieszkowie znajdował się majątek księżnej Katarzyny z domu Sapiehów, która sprzyjała konfederatom. W Zdunach nieoczekiwanie drogę zagrodzili im mieszkańcy niemieccy, barykadując drogę wozami. Drewicz dogonił Polaków, wobec czego stawili oni zacięty opór, tracąc mnóstwo żołnierzy. Niedobitki przedostały się przez barykady od wschodu w kierunku Cieszkowa, lecz na górce w lesie dopadli ich Rosjanie i spacyfikowali. Dziś górka ta określana jest mianem harcerskiej, a las nosił nazwę Schinder, obecnie Sindry. Znając majora Jana Drewicza zapewne wielu bezbronnych jeńców zabito. Niewielu dostało się do niewoli. Podobno Rosjanie gonili ich, aż pod Milicz. Część z nich trafiła do armii pruskiej pod przymusem. Polacy stracili 23 zabitych, w tym 13 dragonów, 37 wziętych do niewoli. Zdobyto 3 sztandary regimentu Joachima Potockiego, stracono żywność, bydło, 400 koni, wozy oraz pieniądze. Straty wojska rosyjskiego są nieznane. Konfederacja barska trwała jeszcze 4 lata. Wkrótce w Wielkopolsce odżył ruch konfederacki. W Poznaniu powstała Izba Konsyliarzowa, porównywana do samodzielnego rządu. Izba pozwoliła na pobór, dzięki czemu Zduny mogły wysłać 100-osobowy oddział. Konfederacja upadła w 1772 r. W tym samym roku do kilku miast Wielkopolski wkroczyły wojska pruskie, przeprowadzając I rozbiór Polski. 23 stycznia 1793 r. Wielkopolska oficjalnie znalazła się pod panowaniem pruskim. W granice polskie powróciła dopiero na początku 1919 r. (Zduny dopiero na początku 1920 r.).
ŁUKASZ CICHY
Fot. Wikipedia Potyczka w drodze, obraz Wacława Pawliszaka
Bibliografia:
Воспоминания ГЕНЕРАЛ-ФЕЛЬДМАРШАЛА КНЯЗЯ А. А. ПРОЗОРОВСКОГО 1769-1776 (Wspomnienia Generała-Feldmarszałka księcia A.(leksandra) A(leksandrowicza) Prozorowskiego 1769-1776)
W. Szczygielski, Konfederacja Barska w Wielkopolsce 1768-1770, Warszawa 1970
Rocznik Oddziału Łódzkiego Polskiego Towarzystwa Historycznego (praca zbiorowa), Łódź 1930
G. Kryg, K. Grobelny, Dzieje Zdun – Historia, Zduny 1994
groby.radaopwim.gov.pl
wikipedia.ru, wikipedia.pl, wikipedia.fr
paluki.tygodnik.pl
gazetacz.com.pl